CAMİ TASARIMI FİKİR YARIŞMASI
Tür
Külliye-Camii
Yer
Güneydoğu Anadolu Bölgesi
Tarih
Nisan 2019
Müslümanların hayatının en önemli yaşam alanlarından birini teşkil eden camiler, tarihsel süreçte hemen hemen her Müslüman coğrafyasında şehrin merkez unsuru olmuş ve günlük aktiviteler caminin etrafında şekillenmiş ve teşekkül etmiştir. Cami tasarımı fikir yarışmasında ele alınan bu tasarımda da tıpkı tarihsel süreçte olduğu gibi caminin etrafında gerçekleşen günlük aktivitelerin yoğun bir şekilde yaşandığı bir planlama ele alınmıştır. Arazinin merkez konumuna alınan cami tasarımında bir yanında eğitim yapıları ve lojmanlar yer alırken diğer yanında ticarethane, kahvehane, atölyeler, sergi alanları ve seminer odaları gün içerisinde daha fazla kullanıcının uğrak yeri olacak birimler yer almıştır. Bu sayede eğitim yapıları ve sosyal alanlar kendi içerisinde özelleşmiştir. Eğitim yapıları da kendi içerisinde özelleşmiştir. Çocuklar için olana Kur’an kursu ile yetişkinler için olan Kur’an kurslarının kendi içine dönük bir şekilde tasarlanmış ve bazı avlular oluşturulmuştur.
Tasarımda merkezi unsur olarak ele alınan camide tıpkı bir Osmanlı külliyesindeki gibi camiye kademe kademe girilen bir mekansal kurgu ile ele alınmıştır. İlk olarak Abid(ibadet eden) bir giriş kapısı karşılar. Burada abdesthaneler yer alır. Ardından cami avlusuna giriş yapılır ve şadırvana gelinir. Nihayetin son cemaat mahali ile karşılan Abid camiye ulaşır. Gidildiği her kademede rabbin huzuruna yaklaşıldığı bilincini uyandırmak ve ilk iş olarak rabbin huzuruna arınarak gitmek için abdest mekanlarıyla karşılaşmak ve onun kademe kademe rabbiyle baş başa kalacağı ana hazırlamak caminin tasarım düşüncesinde yer alır.
MODÜLER
Temel kararların alınmasının ardından caminin nasıl tasarlanması gerektiğine dair çeşitli düşünceler değerlendirilmiş ve nihayetinde alınan kararda caminin Abid(ibadet eden) insanın ibadeti esnasında oluşturmuş olduğu alanlar dikkate alınarak temel bir modül oluşturmuştur. Kaide-i ahire oturuşunda olan bir insanın kaplamış olduğu alan 70*70 cm kadar olduğu kabul edilmiş ve secdeye gittiği takdirde ise bu alanın 140*70 cm dönüştüğü gözlemlenmiştir. İbadet eden insanın mihenk taşı olarak ele alındığı bu tasarım 70*70 cm ölçüyü modül olarak kabul edip bu modülü caminin planimetrisinde devam ettirerek caminin tasarımı oluşmuştur. Yalnızca caminin oluşturmayan 70*70 cm lik modül tüm külliyede gridal bir sistem oluşturarak külliyenin her mekanı bu modüler grid sisteme göre tasarlanmıştır. Gerek iki boyutta gerek üç boyutta her ölçü 70 cm ve 70 cm ‘in katlarıdır. 70’den küçük olan birimler ise 7’nin katları olarak ele alınmıştır. Buradaki 70 cm ölçüsü herhangi bir sembole işaret etmez. Sadece ibadet eden insan ölçüsünün tüm külliyenin tasarımına yansıması olarak ele alınmıştır. Buradaki esas amaç 70 cm katları kullanılarak caminin inşa aşaması sırasında hemen hemen her parçanın modüler olması gözetilmiştir. Bu sayede cami çok hızla inşa edilebilecek ve şantiyede oluşan birçok aksaklık çözülmüş olacaktır.
BÖLGESEL FAKTÖRLER ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK
Tüm bunların yanında caminin yapılacağı çevre ve bölge faktörleri ele alınmıştır. Güneydoğu Anadolu bölgesinde yer alacak olan cami için bölgenin mimari, fiziksel, kültürel ve psikolojik değerleri göz önünde bulundurulmuş ve cami bu bağlamda tasarlanmıştır. Bölgede sıklıkla tercih edilen minber veya müezzin mahfili gibi ögelerin gerek konumlanışları gerek mimari çözümleri cami tasarımına yön vermiştir. Bir diğer örnek ise mazgal pencerelerdir. Sıcaklığın çok yüksek seviyelerde seyrettiği güneydoğu Anadolu bölgesinde açıklıkların mazgal pencere şeklinde tasarlanması sayesinde ışık içeri olabildiğince fazla alınırken sıcaklık ise kontrollü bir şekilde içeri alınır.
Mısır’da malkaf, İran ve çevresinde bedgir olarak bilinen rüzgar kuleleri hakim rüzgarın karşısına yer alır ve içine hava akımını alarak binaya serin bir rüzgar verir. Ardından ısınan hava tekrar başka bir malkaf veya bedgir tarafından dışarı atılır. Bu sayede içeride sürekli şekilde serin hava dolaştırılır. Bölgede kullanılan bu mimari çözüm tasarımda yer almış ve minare yapmış olduğu işlevin yanı sıra rüzgar kulesi olarak da kullanılmıştır.
Külliyedeki su israfının önlenmesi için külliyede kullanılan sular depolarda toplanmasının ardından arıtılıp yeniden işleve koyulması planlanmıştır. kış aylarında ısıtılıp yerden ısıtma sisteminde kullanılması planlanan bu suyun yaz aylarında ise bahçe sulama vb. işlevlerde kullanılması planlanmıştır.
AKTIVITELERE,KAMUSAL MEKANLARA,İMKANLARA ULAŞILABILIRLIK:
Cami görevlilerinin lojmanları camiye oldukça yakın şekilde konumlandırılmıştır. Bu sayede cami görevlisi günün her saatinde camiyle kolaylı ilgilenebilecektir. Aynı zamanda avludaki revaklarda düzenlenen cami görevli odaları gün içerisinde cami görevlilerine hizmet sunmaktadır. Bunun yanı sıra yine avludaki revaklarda itikaf odaları yer almıştır. Odalarda banyo, tuvalet, dinlenme alanı gibi itikafta bulunan insanın ihtiyaçlarını rahat bir şekilde giderebileceği bir mekan organizasyonu düşünülmüştür. Avludan camiye vakit namazlarına iştirak etmeleri de oldukça kolay hale getirilmiştir.
Sosyal mekanların bulunduğu alanda ise atölyeler, ticarethaneler, kütüphane, kahvehane gibi birçok işlev bir araya getirilmiştir. Bunun yarısına aile rehberlik bürosu, çok amaçlı salon ve serge gibi birimlerde gün içerisinde her saatte ulaşım sağlanabilme imkanı tanıyan konumda yer almışlardır. Yapılar birbirine olabildiğince yakın konumlanmış ve bu sayede gölgenin gün içerisinde daha uzun süre külliye içresinde gezmesi sağlanmıştır. Aynı zamanda yer yer sirkülasyon alanlarında pergolalar kullanılmıştır.
BİRLİK/BÜTÜNLÜK:
Cami, Kur’an kursları, kütüphane, çok amaçlı salon, ticarethane, atölyeler ve diğer birimler ortak bir mimari üsluba barındırmaktadır. İbadet eden insan yola çıkılarak yapılan modül tüm külliyeyi kuşatmış kündekari kapı detayından taşıyıcı sistemine dek belli bir düzen içerisinde tektonikler oluşturmuştur. Çokluk içinde birlik birlik içinde çokluk buradaki mimari yaklaşımın ana fikridir.