KONSTANTİN FORUMU - THEODOSIOS FORUMU -LALELİ BODRUM CAMİ - ARKADIOS FORUMU - ESEKAPI MESCİDİ - AZİZ KARPOS VE PAPYLOS MARTYRIONU
KONSTANTİN FORUMU
MS 330 yılında, Bizans İmparatorluğu kurucusu I.Konstantin tarafından İmparatorluğun kuruluş şerefine, eski Bizans surlarının dışına, İstanbul’un yedi tepesinden biri olan Çemberlitaş’a kurulmuş olan meydandır. Ortasında, Apollon tapınağından sökülerek getirilen, her biri 3 ton ağırlığında ve 3 metre çapında olan bileziklerle birbirine bağlanmış toplam 8 adet sütun ve bir kaidenin üst üste konulmasıyla oluşturulan 57m’lik anıt yer alır. Forum, zemini mermerle kaplanmış iki sıra sütunlu revaklar ve doğu-batı yönlerinde iki mermer takla biçimlendirilmişti. Forumun kuzey kenarında ise senato binası bulunmaktaydı.
Apollon tapınağında, üzerinde doğan güneşi selamlayan bir Apollon heykeli var iken 330 yılında İstanbul'a dikildiğinde I.Konstantin bunun yerine kendi heykelini sütunun üstüne koydurtmuştur. Daha sonra da yine Bizans imparatoru olan Julianus ve Theodosius’un heykelleri konulmuştur. Sütun, 1081 yılında yıldırım isabet etmesi nedeniyle hasarlanmış ve üzerindeki heykel devrilmiştir. 1106 yılında Manuel Komnenos (1143-1180) sütunu onartmış ve üzerine kaidesi olan bir başlık ile büyük bir haç koydurtmuştur.
Meydan, 1204 yılında IV. Haçlı Seferi sebebi ile istilaya uğramış ve meydanda bulunan birçok değerli anıt ve kaide alınmıştır. Bu anıt ve kaidelerin arasında yunus, fil, denizatı, Palladion (koruyucu tanrı), Athena (barış tanrısı) ve Thetis (su tanrıçası), Artemis (ay tanrıçası), Poseidon (deniz tanrısı), Asklepios (sağlık tanrısı) ve Dionysos (şarap tanrısı) anıtları bulunmaktadır.
THEODOSIOS FORUMU
Bugünün Çemberlitaş’ı Konstantinus Forumu’nu arkamızda bırakıp, kentin tören yolu olan Mese Caddesi’nde batıya doğru ilerlediğimizde Anemodoulion “Rüzgârların Hizmetkârı” olarak bilinen bir Tetrapilon çıkardı. Dört kemer üzerine oturmuş piramidal bir çatının oluşturduğu Tetrapilon’un tepesinde ise Zafer Tanrıçası’nın heykeli vardı. I. Theodosius ’un inşa ettirdiği bu yapıyı da 1204
yılında yine Haçlılar yok etmişti Tetrapilon’dan batıya devam ettiğimizde Forum Tauri’ye gelirdik Günümüz Beyazıt Meydanı’na. Büyük Konstantinus’un inşa ettirdiği Forum Tauri yani Boğa Meydanı 4. Yüzyılda Theodosius Forumu olarak anılmaya başlanmıştır. Gotlara karşı kazandığı zaferden sonra I. Theodisius, bu alanı yeniden düzenlemeye başlar.
Forumda yer alan ve 393 yılında dikildiği sanılan sütunun üzerinde imparatorun gümüş kaplama tunç heykeli yer almaktaydı. Sütunun etrafı imparatorun Gotlara karşı kazandığı savaşların kabartma tasvirleri ile süslüydü. 15. yüzyılın sonuna kadar ayakta kalan sütunun parçaları Patrona Halil hamamında kullanılmıştır
Forumda, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi’nin temel açma kazıları sırasında üç ayrı bazilika kalıntılarına rastlanmıştır. Haklarında pek bilgi bulunmayan ve isimleri bilinmeyen bu bazilikalar “A”, “B” ve “C” bazilikaları olarak adlandırılmıştır Bu bazilikalar içinden Bazilika A,I.Jüstinyen dönemine ait olan ve planı bilinen tek bazilikadır.
Marmara adalarından getirilen mermer ile yapılmış, üç adet geçiş koridoru bulunan kavisli yapıya sahip bir zafer takı forumun batısında bulunurdu. Roma’da bulunan bir zafer takına benzer biçimde inşaa edilen bu eserin ortasındaki geçiş koridoru kenardakilere göre daha büyüktü. Ortasında I. Theodosius’un heykeli bulunan zafer takının iki yanında I. Theodosius’un oğulları Arcadius ve Honorarius’un heykelleri bulunurdu. Ortadaki geçiş koridorunu taşıyan ve bu koridorun iki yanında bulunan Herkül figürleri ile süslü dörder adet sütun bulunurdu.
Şehrin maruz kaldığı istilâlar ve 5. yüzyılda meydana gelen deprem gibi bir takım doğal felaketler sonucunda ağır zarar gören Zafer Takı ile Forumu çevreleyen ve bugün hâlâ bir takım kalıntıları bulunan antik yapılar, Osmanlıların İstanbul’u fethinde çok önceleri yıkılmıştır.
LALELİ BODRUM CAMİ - ROTUNDA / SARAY / SARNIÇ / KİLİSE
Amastrianum’da bulunan Güneş'in Efendisi Titan Helios’a adanmış olan V. Yüzyıl yapısı pagan tapınağı Konstantinopolis’in ilk anıtlarından biriydi. Bu tapınak dairesel planlı ve kubbeli yapısıyla bir rotundaydı.
Daha sonra İmparator Romanos Lekapenos, 10. Yüzyılda, Helios Tapınağı’nın üstünü kapatarak günümüze kalmamış olan bir saray yaptırmıştı: Myrelaion Sarayı buradaki daha eski bir rotundanın sarnıca dönüştürülerek üzerine saray ve bitişiğine de alt katı büyük bir kripta (mezar şapeli) olan kilise inşa edilmişti. Kilise günümüze ulaşmıştır ve Bodrum Camii adını almıştır.
Rotundanın doğu yarısı üzerinde saray yapısı, batı yarısı üzerinde de sarayın önünde açık bir teras şeklinde uzanan avlu yer alıyordu. Kuzey ve güneyde iki anıtsal girişi olan yapının iç duvarlarında karşılıklı gelecek şekilde yarım daire ve dikdörtgen büyük nişler vardır. 10. yüzyılda yeniden kullanılan yapının içine 70 tane sütun yerleştirilmiş, üzeri çapraz ve sarayın altına gelen kısım ise saray
yapısının ağırlığını karşılamak üzere kubbeli tonozlarla örtülmüş ve sarayın su ihtiyacını karşılamak üzere sarnıç haline getirilmişti. Latin istilasında zarar gören kilise, 14. yüzyılda tadilat görmüştür.
Aslen Palaiologos hanedanı üyesi Sadrazam Mesih Paşa Kiliseyi 1501 yıllarında camiye çevirmiştir. Cami, yeraltında kalan bölümüne ithafen Bodrum Camii olarak veya kurucusunun adı ile Mesih Paşa Camii olarak da anılmıştır. Bodrum Camii, 1784 ve 1911 yıllarındaki yangınlarda hasar görmüş ve terk edilmiştir. 1930 yılındaki kazılarda bulunan yapı 1965 ve 1986 yıllarında yapılan restorasyonlarla eski haline getirilmiş ve tekrar ibadete açılmıştır. Kilisenin yanında bugün mağaza olarak kullanılan sarnıcın 30 m çapındaki çatısını, çoğu orijinal ve yükseklikleri 2.5 - 2.9 m arasında değişen 75 sütun taşımaktadır.
ARKADIOS FORUMU - AVRAT TAŞI - HASEKİ SULTAN KÜLLİYESİ
Meze yolundaki son forum olan Arcadius Forumu’nun olduğu alanda, ilk önce bir mermer sütun dikilmiştir. Arcadius Sütunu olarak adlandırılan anıt, I. Theodosius'un 384 de Gotlarla Vizigotlara karşı kazandığı zafer ile oğlu Arcadius’un (370-408), Got generali Gainas’ın çıkardığı isyanı bastırması onuruna, 5. yüzyılın başlarında inşa edilmiştir. Ancak sütun, İmparator Arcadius’un oğlu II. Theodosius tarafından 421 tarihinde tamamlanmıştır. Anıt, bir kaide ve üzerine yerleştirilmiş, bitiminde İmparator Arcadius’un heykeli olan kabartmalı bir sütundan oluşur.
Arcadius Sütunu’nun dikdörtgen planlı ve revaklarla çevrili bir forum içine alınması sonraki tarihlerde gerçekleşmiş ve çevresinde, galeri, eksedra ve heykellerle donatılmış Arcadius Forumu yapılmıştır Arcadius Sütunu, 542/543 yılında deprem ve 550 yılında bir yıldırım düşmesi ile zarar görmüş, 740 depreminde ise devrilmiştir. Kentin Osmanlı egemenliğine geçmesi ile birlikte Arcadius Sütunu ve Forumu çevresinde ahşap evler, dükkanlar inşa edildiği ve Avrat Pazarı adı ile kadınlar için pazar kurulduğu bilinmektedir Daha sonra Arcadius sütunu ise Avrat Pazarının etkisiyle Avrat Taşı olarak adlandırılmıştır 1633 ve 1660 yangınları sonrasında çevresindeki konutlar için risk oluşturan sütun 1715’te başka bir yere taşınmıştır.
Haseki Hürrem Sultan Külliyesi, cami, medrese, sübyan mektebi, imaret ve darüşşifadan oluşmaktadır. Külliyenin ilk inşa edilen binası camidir Cami, Haseki Caddesi'nin güney kenarı, medrese, sübyan mektebi, imaret ve darüşşifa ise kuzey kenarı arkasındaki arazide inşa edilmiştir. Külliyenin dağınık kabul edilen bu yapılanmasını Kuban (1986: 40), "...külliyenin bir bütün olarak tasarlanmamış olması..." biçiminde yorumlayarak "...yola bağlı bir
yerleşim düzenlemesine gidildiği..." kanaatinde olduğunu belirtmiştir. Gerçekten de külliye yapılarının konumlanması önceden tasarlanmış geometrik bir düzen sunmamaktadır. Analitik sorgulamalardan, yapıların, çevre sınırı, inşaat alanları, doğrultuları ile verili bir düzenin kısıtlamaları içinde tasarlandığı anlaşılmaktadır. Haseki Camisi, Mimar Sinan mimarbaşı olduktan sonra 1538-39 yıllarında yaptığı ilk kagir kubbeli cami olarak anılmaktadır Önce tek kubbeli inşa edilen cami, 1021/1612'de doğusuna yapılan ekle iki kubbeli hale dönüştürülmüştür.
Commenti